Het Rathenau Instituut concludeert na uitvoerig onderzoek dat de samenleving de controle dreigt te verliezen over kernprocessen in de zorg, het onderwijs en de overheidsdienstverlening. In een drieluik is uitgebreid onderzoek gedaan naar de digitale afhankelijkheid in het publieke domein.
Afname van kennis en controle
De zorgen over digitale afhankelijkheid zitten in een stroomversnelling sinds de sterk veranderde geopolitieke omgeving in 2025. Het rapport schetst een zorgelijke ontwikkeling omtrent kennis en controle over IT. Door veel diensten af te nemen bij hyperscalers neemt de kennis en kunde over hoe een IT-systeem werkt af. Veel afnemers begrijpen niet hoe een systeem werkt of hoe het tot conclusies komt. Dit komt doordat medewerkers minder betrokken zijn bij de techniek. Ook de controle over systemen neemt af omdat het eigenaarschap verschuift naar de leverancier van de software.
“digitale afhankelijkheid kan ingezet worden als geopolitiek drukmiddel”
Doordat de meeste diensten worden afgenomen bij Amerikaanse hyperscalers moeten zij zich houden aan de Cloud Act en FISA 702 (Foreign Intelligence Surveillance Act). De kans is klein dat er toegang wordt verleend op basis van deze wetgeving, echter staat deze wetgeving wel op gespannen voet met de Europese AVG (GDPR). Daarnaast kan digitale afhankelijkheid ingezet worden als drukmiddel door het Witte Huis om politieke doelen te bereiken.
Ook is het concentratierisico problematisch. In Juli 2024 zorgde het cybersecuritybedrijf Crowdstrike ervoor dat er miljoenen computers onbruikbaar waren. Dit had ernstige ontwrichtende gevolgen voor de maatschappij. Er waren talloze diensten niet beschikbaar in de zorg, openbaar vervoer, luchthavens en banken.
Handelingen naar digitale autonomie
Het rapport geeft ook aan wat overheidsinstanties kunnen doen voor een koers naar digitale autonomie. Door autonomie mee te nemen als selectiecriterium krijg je een ander afwegingskader. Ook slimme prijsstrategieën van hyperscalers worden aan de kaak gesteld. Bijvoorbeeld het ‘gratis’ aanbieden van diensten of het slim bundelen van software moet kritischer bekeken worden. Met het bundelen van diensten ontstaat er een lagere initiële investering, maar de kosten van het overstappen of toekomstige prijsverhogingen door vendor lock-in zitten daar niet in. In de onderstaande diagram staan de vier handelingsopties toegelicht.
Handelingsopties voor beleidsmakers en inkopers. Den Haag. (Auteurs: Eeden,
Q. van., B. Karstens en M. van Huijstee)
Positief dat het publieke debat op gang komt
Het is goed om te zien dat het publieke debat omtrent digitale autonomie op gang komt. Doordat een aantal partijen steeds dominanter worden in de markt bepalen zij welke informatie de burger te zien krijgt, hoe het verwerkt wordt en wordt de maatschappij steeds afhankelijker van buitenlandse platforms. Het is van belang om nu te investeren in digitale autonomie om de Europese IT sector sterker en onafhankelijker te maken.
Het volledige drieluik kun je hieronder vinden:
https://www.rathenau.nl/nl/digitalisering/achter-de-macht-van-big-tech
https://www.rathenau.nl/nl/digitalisering/digitale-afhankelijkheid-beeld
https://www.rathenau.nl/nl/digitalisering/koers-zetten-richting-digitale-autonomie
